κυματίζοντας σκέψεις - το μεγαλείο της απλότητας

το μεγαλείο της απλότητας

Είναι αμέτρητες οι αναλύσεις και οι κριτικές που έχουν γραφτεί για τους αναρίθμητους ποιητές και συγγραφείς ανά την υφήλιο κι εγώ σίγουρα δεν είμαι αρμόδιος για να κάνω κάποια σοβαρή κριτική πάνω στο μεγαλείο της λογοτεχνίας. Έχοντας όμως διαβάσει ένα σεβαστό αριθμό βιβλίων μπορώ να εκφράσω μια προσωπική γνώμη και μια εκτίμηση που με γοητεύει. Οι λέξεις και τα κοσμητικά επίθετα που χρησιμοποιούνται είναι πολλές φορές εντυπωσιακά και με κάνουν να θαυμάζω το φάσμα των γνώσεων και το πλούσιο λεξιλόγιο πολλών λογοτεχνών. Αυτό που ανακάλυψα όμως είναι πως μια περιγραφή μπορεί να είναι εξ’ ίσου ζωηρή και πολύχρωμη και να πλάσει με σάρκα και οστά μια εικόνα στο νου, με λέξεις απλές ή αν θέλετε ακόμα και πεζές, καθημερινές. Αυτό χαρακτηρίζει και το μεγαλείο της απλότητας των περιγραφών στα διηγήματα του Νίκου Καζαντζάκη.

Ο Καζαντζάκης επανειλημμένα χρησιμοποιεί απλές λέξεις ή ακόμα και λέξεις που αυτοδημιουργεί συνθέτοντας κοσμητικά επίθετα και σαν επιδέξιος καλλιτέχνης κρατά το πινέλο του λόγου ζωγραφίζοντας ανεξίτηλες εικόνες που ακόμα και η φωτογραφική μηχανή δε θα μπορούσε να αποδώσει με τόση ζωηράδα και ζωντάνια. Οι περιγραφές αυτές δεν μας δίνουν απλώς την εξωτερική εικόνα κάποιου ήρωα αλλά ταυτόχρονα την ψυχική του διάθεση και τη γλώσσα του σώματός του. Σε πολλά του βιβλία εμφανίζεται η λέξη “χερούκλα” η οποία είναι μια πεζή και μάλλον κατά τη γνώμη μου άσχημη λέξη. Η “χερούκλα” όμως λέει τόσα πολλά για τον ιδιοκτήτη της, όπως το μέγεθος του ήρωα ή την αδεξιότητά του, τον ανδρισμό του ή την γενναιότητά του. Μια “χερούκλα” μας θυμίζει τα χοντρά, σκληρά χέρια με τις παχές κλειδώσεις και τους πιθανούς κάλλους κάποιου που ασχολείται με χειρωνακτικές εργασίες, επομένως δίνοντας την εικόνα μιας δυνατής πολυδουλεμένης παλάμης.

Στο πρώτο κεφάλαιο του “Καπετάν Μιχάλη” γράφει:

Ο ήλιος ακροκάθισε πια στα βράχια του Στρούμπουλα, ισκιώθηκαν οι δρόμοι, οι μιναρέδες από άσπροι είχαν γίνει τρυανταφυλλένιοι, και στο λιμάνι, έμποροι, μαστόροι, εργάτες, βαρκάρηδες, καραβόσκυλα, είχαν κατακουραστεί από τα ξημερώματα να φωνάζουν και να γαβγίζουν, ο κόσμος γλύκανε. 

Πόσο όμορφα ζωγραφίζεται η εικόνα της πόλης και του λιμανιού σα γκραβούρα του 19ου αιώνα με απλές λέξεις κλειδιά που περιγράφουν όχι μόνο τη συγκεκριμένη στιγμή αλλά και τη βαβούρα του πρωινού.

Και μια άλλη απίθανη περιγραφή ενός Τούρκου μέσα από τα μάτια του Κρητήκαρου Καπετάν Μιχάλη:

Ήταν γείτονάς του, δεν τον χώνευε, τον σιχαίνουνταν, γυμνοσάλιαγκας, θηλυκαρσένικος, μήτε άντρας μήτε γυναίκα, κάθουνταν το δειλινό με τις Ρωμιές γειτόνισσές του κι έπλεκε κάλτσα κι έκανε γυναικίστικες κουβέντες.

Όλα τα κοσμητικά επίθετα δίνουν απλά μα καθοριστικά τα συναισθήματα του Καπετάν Μιχάλη γι’ αυτόν τον Τούρκο που απεχθανόταν περισσότερο για την έλλειψη ανδρισμού του παρά για την εθνικότητά του. Τα παραδείγματα είναι αμέτρητα αλλά όλα αποδεικνύουν πως η απλές περιγραφές μπορούν να πουν πολλά περισσότερα από τις πολύπλοκες και επιβλητικές λέξεις.
Θα συνεχίσω να μιλάω σε προσεχείς μου αναρτήσεις για το συγκεκριμένο μεγαλείο της απλότητας των λέξεων του Καζαντζάκη(_)

---

μετάβαση στον προβληματισμό της ημέρας